Udało się Wam przebrnąć przez opis zależności, które wiążą ze sobą działanie wykolejnicy i rozjazdu odgałęziającego tor boczny? Pewnie dla wielu osób był to tekst dość trudny, ale liczę na to, że znaleźli się tacy, którzy zapoznali się dokładnie z tekstem i z ilustracjami, i wiedzą już „jak to działa”.
Teraz, więc, pora na coś nieco bardziej skomplikowanego. Oto posterunek odgałęźny sterowany przez dyżurnego ruchu z nastawni o skrócie telegraficznym „Sc”. Posterunek niewielki, gdyż jest tutaj tylko jeden rozjazd i trzy semafory, które go „osłaniają” od strony szlaków. Jego schemat wygląda tak:
Przyjmijmy, że nasz posterunek odgałęźny „Sc” jest położony pomiędzy stacjami Lewin Leski i Zielona. Odgałęzia on szlak do stacji Tychy. Rozjazd – jako, że jest tylko jeden – został oznaczony numerem 1, a semafory (na razie nie ważne jakie – ilu komorowe) literami A, B i C. Semafor A strzeże wjazdu na posterunek od strony stacji Lewin Leski. Semafor B– od strony stacji Zielona, a semafor C od strony stacji Tychy. Jednocześnie semafory te zezwalają na jazdę pociągów do następnej stacji. I tak: sygnał zezwalający wyświetlony na semaforze A pozwala na jazdę pociągu w kierunku stacji Zielona (jeśli zwrotnica rozjazdu jest ustawiona w kierunku „na wprost”, czyli jest w położeniu „plus”) lub w kierunku stacji Tychy (jeśli zwrotnica rozjazdu jest ustawiona w kierunku „na bok”, czyli jest w położeniu „minus”). Semafory B i C „strzegą” szlaku w kierunku stacji Lewin Leski.
Określmy, zatem, jakie przebiegi pociągów można realizować na tym posterunku ruchu. Wyjaśnia to poniższy rysunek:
Każdy przebieg ma swój początek i koniec. Początek przebiegu jest przy semaforze, a koniec – po minięciu przez cały pociąg posterunku. Ile jest tych przebiegów? Pewnie niektórzy pomyślą, że sześć, bo na rysunku narysowanych jest 6 czarnych strzałek. Nie jest to, jednak, odpowiedź poprawna. Opiszmy, więc, każdy z przebiegów.
Pierwszy z nich to przebieg nazwany a1. Rozpoczyna się on przy semaforze A i przebiega przez rozjazd nr 1 w kierunku „na wprost”, czyli gdy zwrotnica rozjazdu ustawiona jest w położeniu „plus”. Popatrzcie na ten rysunek:
Gdy realizowany jest przebieg a1 to znaczy, że pociąg jadący ze stacji Lewin Leski przejedzie przez nasz posterunek odgałęźny „Sc” na wprost, do stacji Zielona. Zezwoleniem na taką jazdę będzie wyświetlenie sygnału zezwalającego na jazdę na semaforze oznaczonym literą A. Ale gdy taki przebieg jest realizowany (czyli gdy na semaforze A wyświetlony jest sygnał zezwalający na jazdę), to automatycznie zwrotnica rozjazdu nr 1 zostaje unieruchomiona w położeniu „plus”, a pozostałe przebiegi zostają zablokowane, czyli wykluczone i nie ma możliwości podania sygnału zezwalającego na jazdę pociągu ani na semaforze B, ani na semaforze C. Na semaforach tych wyświetlone są sygnały „stój”, czyli światła czerwone.
Sygnałem zezwalającym na jazdę po przebiegu a1 jest jedno zielone światło na semaforze A, które oznacza, że dozwolona jest jazda z największą dozwoloną prędkością obowiązującą na tej linii kolejowej.
Drugim przebiegiem jest przebieg a2. Rozpoczyna się on (podobnie jak przebieg a1) przy semaforze A i przebiega przez rozjazd nr 1 w kierunku „na bok”, czyli gdy zwrotnica rozjazdu ustawiona jest w położeniu „minus”.
Wyjaśnia to rysunek:
A zatem, gdy realizowany jest przebieg a2 to pociąg jadący ze stacji Lewin Leski przejedzie przez nasz posterunek odgałęźny „na bok”, w kierunku stacji Tychy. Zezwoleniem na taką jazdę będzie wyświetlenie sygnału zezwalającego na jazdę na semaforze oznaczonym literą A. Oczywiście, gdy taki przebieg jest realizowany (czyli gdy na semaforze A wyświetlony jest sygnał zezwalający na jazdę), to automatycznie zwrotnica rozjazdu nr 1 zostaje unieruchomiona w położeniu „minus”, a pozostałe przebiegi zostają zablokowane, czyli wykluczone i nie ma możliwości podania sygnału zezwalającego na jazdę pociągu ani na semaforze B, ani na semaforze C. Na semaforach tych wyświetlone są sygnały „stój”, czyli światła czerwone.
Sygnałem zezwalającym na jazdę po przebiegu a2 są dwa światła wyświetlone na semaforze A: górne – zielone i dolne – pomarańczowe. Ten sygnał oznacza, że dozwolona jest jazda pociągu z prędkością nie większą niż 40 km/h z uwagi na jazdę przez rozjazd nr 1 po łuku ograniczającym prędkość.
Kolejnym przebiegiem jest przebieg o nazwie b1. Rozpoczyna się on przy semaforze B i przebiega przez rozjazd nr 1 w kierunku „na wprost”, czyli gdy zwrotnica rozjazdu ustawiona jest w położeniu „plus”.
Wystarczy zerknąć na rysunek:
Gdy realizowany jest przebieg b1 to znaczy, że pociąg jadący ze stacji Zielona przejedzie przez posterunek odgałęźny „Sc” na wprost, by podążyć do stacji Lewin Leski. Zezwoleniem na taką jazdę będzie wyświetlenie sygnału zezwalającego na jazdę na semaforze oznaczonym literą B. Rzecz jasna, gdy taki przebieg jest realizowany (czyli gdy na semaforze B wyświetlony jest sygnał zezwalający na jazdę), to automatycznie zwrotnica rozjazdu nr 1 zostaje unieruchomiona w położeniu „plus”, a pozostałe przebiegi zostają zablokowane, czyli wykluczone i nie ma możliwości podania sygnału zezwalającego na jazdę pociągu ani na semaforze A, ani na semaforze C. Na semaforach tych wyświetlone są sygnały „stój”, czyli światła czerwone.
Sygnałem zezwalającym na jazdę po przebiegu b1 jest jedno zielone światło na semaforze B, które oznacza, że dozwolona jest jazda z największą dozwoloną prędkością obowiązującą na tej linii kolejowej.
Ostatni przebieg, który można zrealizować na posterunku odgałęźnym „Sc” to przebieg o nazwie c2. Rozpoczyna się on przy semaforze C i przebiega przez rozjazd nr 1 w kierunku „na bok”, czyli gdy zwrotnica rozjazdu ustawiona jest w położeniu „minus”.
Gdy realizowany jest przebieg c2 to pociąg jadący ze stacji Tychy przejedzie przez posterunek odgałęźny „na bok”, by jechać dalej w kierunku stacji Lewin Leski. Zezwoleniem na taką jazdę będzie wyświetlenie sygnału zezwalającego na jazdę na semaforze oznaczonym literą C. Oczywiście, gdy taki przebieg jest realizowany (czyli gdy na semaforze Cwyświetlony jest sygnał zezwalający na jazdę), to automatycznie zwrotnica rozjazdu nr 1 zostaje unieruchomiona w położeniu „minus”, a pozostałe przebiegi zostają zablokowane, czyli wykluczone i nie ma możliwości podania sygnału zezwalającego na jazdę pociągu ani na semaforze A, ani na semaforze B. Na semaforach tych wyświetlone są sygnały „stój”, czyli światła czerwone.
Sygnałem zezwalającym na jazdę po przebiegu c2 są dwa światła wyświetlone na semaforze C: górne – zielone i dolne – pomarańczowe. Ten sygnał oznacza, że dozwolona jest jazda pociągu z prędkością nie większą niż 40 km/h z uwagi na jazdę przez rozjazd nr 1 po łuku ograniczającym prędkość.
Policzyliście już wszystkie przebiegi, możliwe do zrealizowania na posterunku „Sc”? Rachunek jest prosty – są cztery przebiegi. Oznaczone one zostały jako: a1, a2, b1 oraz c2.
Analizując obrazy sygnałowe jakie trzeba wyświetlać na semaforach można łatwo dojść do wniosku, że na tym posterunku semafory A oraz C muszą być semaforami trzykomorowymi, a semafor B – semaforem dwukomorowym.
Stąd już tylko jeden krok do opracowania projektu pulpitu, za pomocą którego dyżurny ruchu będzie obsługiwał posterunek odgałęźny „Sc”. Powinien on wyglądać na przykład tak:
Dyżurny ruchu ma do dyspozycji przełącznik do przestawiania położenia zwrotnicy rozjazdu. Może być to przycisk lub przełącznik, oznaczony na rysunku symbolem Zw1. Gdy na wszystkich semaforach wyświetlone są sygnały zabraniające jazdy (czyli światła czerwone), to zwrotnicę można przekładać do woli. Natomiast przygotowując się do przepuszczenia pociągu przez posterunek, należy ją ułożyć w określonym kierunku.
Załóżmy, że zapowiedziany został pociąg ze stacji Tychy do stacji Lewin Leski. Dyżurni sąsiednich stacji potwierdzili, że droga dla tego pociągu jest wolna i właśnie zbliża się on do posterunku „Sc”. Dyżurny ruchu obsługujący ten posterunek przestawia zwrotnicę rozjazdu przyciskiem Zw1 w położenie „minus”. Potwierdzeniem, że zwrotnica jest ułożona poprawnie jest świecąca się kontrolka położenia. To takie małe, żółte światełko przy symbolu „-” na końcu symbolu rozjazdu. Gdy dyżurny upewni się, że „droga leży”, czyli jest poprawnie przygotowana, może przystąpić do utwierdzenia przebiegu. Naciska on wówczas jednocześnie przyciski c2 oraz b1c2. Wskazuje więc, niejako skąd i dokąd ma przejechać nadchodzący pociąg. System zależności (czyli urządzenia srk znajdujące się na posterunku) sprawdza, czy zwrotnica rozjazdu leży w „minusie”. Jeśli tak, to droga zostaje utwierdzona i na przyciskach przebiegowych c2oraz b1c2 zaświecają się kontrolne żółte lampki. Jednocześnie na semaforze C wygasza się światło czerwone, a wyświetla poprawny obraz sygnału zezwalającego, czyli górne światło zielone, a dolne pomarańczowe. Ponadto wszystkie przyciski stają się od teraz nieaktywne. Gdyby dyżurny próbował przycisnąć jakikolwiek przycisk – czy to do przekładania zwrotnicy rozjazdu, czy to do nastawienia przebiegu, to i tak sytuacja się nie zmieni. Ani na pulpicie, ani na makiecie.
Nadjeżdża modelowy pociąg. Jego maszynista – kierując się wskazaniami semafora C – zmniejsza prędkość do 40 km/h. Po minięciu rozjazdu przez ostatni wagon może on zacząć rozpędzanie pociągu do założonej rozkładem jazdy prędkości. Dyżurny ruchu upewnia się, czy pociąg przejechał przez jego posterunek w całości, czyli sprawdza, czy na ostatnim wagonie pociągu znajdowały się sygnały końcowe. Teraz może przebieg rozwiązać. Wykonuje to naciskając specjalny przycisk usytuowany w lewym, górnym narożniku pulpitu. Podświetlenie przycisków przebiegowych c2 oraz b1c2 gaśnie, a na semaforze C powraca czerwone światło. Na koniec dyżurny ruchu przekłada zwrotnicę rozjazdu w położenie „plus”, bo jest to tak zwane zasadnicze jej położenie. Tym samym urządzenia sterowania ruchem na posterunku odgałęźnym „Sc” przechodzą w stan zasadniczy. Na semaforach świecą się teraz czerwone światła, a zwrotnica rozjazdu ułożona jest do jazdy „na wprost”. Co wówczas robi dyżurny ruchu? Chwilowo nic. Czeka na następny pociąg.
Proponuję wykonać teraz takie ćwiczenie. Właśnie dyżurny ruchu stacji Tychy zapowiedział kolejny pociąg do Lewina. Otrzymał on zgodę na jazdę do posterunku „Sc”, bo szlak ten jest wolny. Zapowiedziany też został pociąg z Lewina do Zielonej i już zbliża się do posterunku „Sc”. Jakie czynności powinien wykonać dyżurny ruchu posterunku odgałęźnego „Sc”? Wypiszcie je – punkt, po punkcie, krok po kroku. Potraficie to zrobić? Jeśli tak, to już wiecie na czym polegają zależności pomiędzy rozjazdami a semaforami. Działają one dokładnie tak samo na malutkim posterunku odgałęźnym, jak i na dużej stacji z wieloma torami i rozjazdami. Tyle, że na takiej większej stacji opracowanie tzw. „tablicy zależności” to już poważne przedsięwzięcie. Ale idea pozostaje zawsze taka sama.
To, kto podejmuje się wykonania zapisanego powyżej ćwiczenia? Oczywiście – odważni niech przysyłają e-mail’em wypisaną listę czynności, które powinien wykonać dyżurny ruchu posterunku „Sc”. Można do nas pisać za pośrednictwem formularza kontaktowego.
Za trudne? To przeczytajcie ten tekst jeszcze raz, a może i kilka razy. I koniecznie spróbujcie wykonać to ćwiczenie. Zrobicie wówczas kolejny krok ku realistycznemu modelowaniu ruchu pociągów na makiecie.
