Temat zależności w urządzeniach srk, które powinny zostać wykonane na realistycznej makiecie, na której chcemy bawić się w modelowanie ruchu kolejowego wzorem oryginału, kończę dość długim i z pewnością dla wielu osób bardzo trudnym artykułem, wyjaśniającym jak działają takie urządzenia na małej stacji kolejowej.
Opiszę to dla stacji położonej na jednotorowej linii kolejowej, na której znajdują się tylko dwa tory główne (dla przebiegów pociągowych) – tor główny zasadniczy i tor główny dodatkowy oraz dwa tory boczne – do obsługi ładowni i rampy. Stację tę nazwałem Wysoka (skrót telegraficzny „Ws”). Przyjąłem, że w lewo prowadzi z niej tor szlakowy do stacji Lewin Leski, a w prawo – do stacji Zielona. Założyłem też, że stacja sterowana jest z pulpitu i posiada elektryczne napędy rozjazdów i wykolejnicy, a wszystkie semafory (wjazdowe i wyjazdowe) są semaforami świetlnymi. Przyjąłem również, że na tej stacji nie ma sygnałów świetlnych dla jazd manewrowych. Wszystkie jazdy manewrowe odbywają się, zatem, tutaj na sygnały ręczne podawane przez dyżurnego ruchu.
Opis systemu zależnościowego w urządzeniach sterowania ruchem kolejowym rozpoczniemy od zapoznania się z pulpitem, za pomocą którego dyżurny ruchu kieruje pracą stacji Wysoka.
Oto wygląd pulpitu:
Zasada działania pulpitu.
Podstawową zasadą działania pulpitu są zależności w tym wykluczenia określonych funkcji, a sygnałami wyjściowymi z pulpitu do makiety – odpowiednie sygnały elektryczne, kierowane do danego mechanizmu przestawiania rozjazdu, wykolejnicy lub do odpowiednich świateł semafora.
Należy, więc, zapoznać się ze wszystkim zależnościami i wykluczeniami, które są realizowane w urządzeniach srk na stacji Wysoka.
- Zależność wykolejnica – rozjazd.
Zależność ta polega na tym, że sterowanie rozjazdem nr 2 (Zw2) jest uzależnione od położenia wykolejnicy Wk1.
Jeżeli wykolejnica jest nałożona na szynę to przycisk (przełącznik) do przekładania rozjazdu (Zw2) jest nieaktywny. Dopiero zdjęcie wykolejnicy z szyny (poprzez naciśnięcie przycisku Wk1) uaktywni przycisk przekładania zwrotnicy (Zw2) i umożliwi przestawienie zwrotnicy w położenie „minus”. Po przełożeniu zwrotnicy w „minus” nieaktywny musi stać się przycisk wykolejnicy (Wk1), tak aby nie było możliwe nałożenie jej na tor gdy rozjazd nr 2 jest w położeniu „minus”. Dopiero przełożenie zwrotnicy rozjazdu nr 2 w „plus” uaktywni przycisk umożliwiający nałożenie na szynę wykolejnicy Wk1, a po jej nałożeniu przycisk zwrotnicy rozjazdu Zw2 stanie się znów nieaktywny.
Położenie (kierunek) zwrotnicy rozjazdu sygnalizowany jest świeceniem się żółtej diody przy symbolu „plus” lub „minus” rozjazdu. Podobnie sygnalizowane jest położenie wykolejnicy. (Rysunku nie ma, gdyż to zagadnienie zostało szczegółowo wyjaśnione i zobrazowane w jednym z poprzednich artykułów).
- Sterowanie zwrotnicami rozjazdów nr 1 i 5 (Zw1 i Zw5).
Przyciski do przekładania zwrotnic w tych rozjazdach nie są wprost powiązane z żadnymi innymi urządzeniami i z założenia są one aktywne do chwili, aż zablokowanie ich działania będzie wynikało z utwierdzenia któregoś przebiegu, w skład którego dana zwrotnica wchodzi.
Położenie (kierunek) zwrotnicy tych rozjazdów sygnalizowane jest świeceniem się żółtej diody przy symbolu „plus” lub „minus” danego rozjazdu. W stanie zasadniczym zwrotnice rozjazdów powinny znajdować się w położeniu „plus” (patrz rysunek w akapicie „rozwiązanie przebiegu”).
- Sterowanie zwrotnicami rozjazdów nr 3 i 4 (Zw3, Zw4).
Zwrotnice tych rozjazdów są ze sobą „sprzężone” i ich przekładnie odbywa się jednym przyciskiem (przełącznikiem) Zw3,4. Przycisk ten nie jest wprost powiązany z żadnymi innymi urządzeniami i z założenia jest aktywny do chwili, aż zablokowanie jego działania będzie wynikało z utwierdzenia któregoś przebiegu, w skład którego te zwrotnice wchodzą. Położenie (kierunek) zwrotnic tych rozjazdów sygnalizowane jest świeceniem się żółtych diod przy symbolach „plus” lub „minus” każdego rozjazdu. W stanie zasadniczym zwrotnice rozjazdów powinny znajdować się w położeniu „plus” (patrz rysunek w akapicie „rozwiązanie przebiegu”).
- Przebiegi pociągowe.
Jest to najważniejszy i podstawowy element zależności.
Przebiegi ustawia się naciskając JEDNOCZEŚNIE dwa przyciski przebiegowe: na początku i na końcu danego przebiegu (czerwone strzałki na rysunkach pokazują, które przyciski należy jednocześnie nacisnąć dla utwierdzenia danego przebiegu).
Na stacji Wysoka zdefiniowane są następujące przebiegi:
Przebieg a1
Jest to wjazd na tor nr 1 stacji Wysoka ze szlaku od strony stacji Lewin Leski. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski a1,2 oraz a1.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 1 (Zw1) w położeniu „plus”;
– rozjazd nr 2 (Zw2) w położeniu „plus”;
– wykolejnica Wk1 – nałożona na szynę;
– rozjazdy sprzężone nr 3 i 4 w położeniu „plus”;
– rozjazd nr 5 (Zw5) w położeniu „plus”.
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a2 , b1 , c2 , e2 , f1 , f2
Utwierdzenie przebiegu a1 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, wyświetla na semaforze A1/2 sygnał zezwalający na jazdę (rodzaj tego sygnału jest uzależniony od obrazu sygnałowego wyświetlonego na semaforze D), a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku a1,2oraz a1, a także zielona dioda przy symbolu semafora A1/2.
Przebieg a2
Jest to wjazd na tor nr 3 stacji ze szlaku Wysoka ze szlaku od strony stacji Lewin Leski. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski a1,2 oraz a2.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 1 (Zw1) w położeniu „minus”;
– rozjazd nr 5 (Zw5) w położeniu „minus”.
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a1 , b1 , c2 , d1 , f1 , f2
Utwierdzenie przebiegu a2 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, wyświetla na semaforze A1/2 sygnał zezwalający na jazdę (rodzaj tego sygnału jest uzależniony od obrazu sygnałowego wyświetlonego na semaforze E2), a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku a1,2oraz a2, a także zielona dioda przy symbolu semafora A1/2.
Przebieg b1
Jest to wyjazd z toru nr 1 stacji Wysoka na szlak w kierunku stacji Lewin Leski. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski b1 oraz b1c2.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 1 (Zw1) w położeniu „plus”;
– rozjazd nr 2 (Zw2) w położeniu „plus”;
– wykolejnica Wk1 – nałożona na szynę;
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a1 , a2 , c2 , f2
Utwierdzenie przebiegu b1 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku b1 oraz b1c2 oraz na semaforze B wyświetla się sygnał zezwalający na jazdę (światło zielone ciągłe), a na pulpicie także zielona dioda przy symbolu semafora B.
Przebieg c2
Jest to wyjazd z toru nr 3 stacji Wysoka na szlak w kierunku stacji Lewin Leski. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski c2 oraz b1c2.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 1 (Zw1) w położeniu „minus”;
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a1 , a2 , b1 , f1
Utwierdzenie przebiegu c2 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku c2 oraz b1c2 oraz na semaforze C2wyświetla się sygnał zezwalający na jazdę (światło górne zielone ciągłe i dolne pomarańczowe ciągłe), a na pulpicie także zielona dioda przy symbolu semafora C2.
Przebieg d1
Jest to wyjazd z toru nr 1 stacji Wysoka na szlak w kierunku stacji Zielona. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski d1 oraz d1e2.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazdy sprzężone nr 3 i 4 w położeniu „plus”;
– rozjazd nr 5 (Zw5) w położeniu „plus”.
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a2 , e2 , f1 , f2
Utwierdzenie przebiegu d1 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku d1 oraz d1e2 oraz na semaforze D wyświetla się sygnał zezwalający na jazdę (światło zielone ciągłe), a na pulpicie także zielona dioda przy symbolu semafora D.
Przebieg e2
Jest to wyjazd z toru nr 3 stacji Wysoka na szlak w kierunku stacji Zielona. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski e2 oraz d1e2.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 5 (Zw5) w położeniu „minus”.
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a2 , d1 , f1 , f2
Utwierdzenie przebiegu e2 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku e2 oraz d1e2 oraz na semaforze E2wyświetla się sygnał zezwalający na jazdę (światło górne zielone ciągłe i dolne pomarańczowe ciągłe), a na pulpicie także zielona dioda przy symbolu semafora E2.
Przebieg f1
Jest to wjazd na tor nr 1 stacji Wysoka ze szlaku od strony stacji Zielona. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski f1,2 oraz f1.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 5 (Zw5) w położeniu „plus”;
– rozjazdy sprzężone nr 3 i 4 w położeniu „plus”;
– rozjazd nr 2 (Zw2) w położeniu „plus”;
– wykolejnica Wk1 – nałożona na szynę;
– rozjazd nr 1 (Zw1) w położeniu „plus”.
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a1, a2 , c2 , d1 , e2 , f2
Utwierdzenie przebiegu f1 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, wyświetla na semaforze F1/2sygnał zezwalający na jazdę (rodzaj tego sygnału jest uzależniony od obrazu sygnałowego wyświetlonego na semaforze B), a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku f1,2oraz f1, a także zielona dioda przy symbolu semafora F1/2.
Przebieg f2
Jest to wjazd na tor nr 3 stacji Wysoka ze szlaku od strony stacji Zielona. Przebieg ten utwierdza się naciskając jednocześnie przyciski f1,2 oraz f2.
Aby przebieg ten został utwierdzony, muszą być spełnione następujące warunki:
– rozjazd nr 5 (Zw5) w położeniu „minus”;
– rozjazd nr 1 (Zw1) w położeniu „minus”.
Ponadto nie może być wcześniej (lub jednocześnie) utwierdzony żaden z wyszczególnionych przebiegów: a1, a2, b1, d1 , e2 , f1
Utwierdzenie przebiegu f2 jednocześnie blokuje możliwość utwierdzenia ww. przebiegów, wyświetla na semaforze F sygnał zezwalający na jazdę (rodzaj tego sygnału jest uzależniony od obrazu sygnałowego wyświetlonego na semaforze C2), a dla kontroli utwierdzenia na pulpicie zapalają się kontrolne diody (po 3 sztuki w grupie) przy przycisku f1,2oraz f2, a także zielona dioda przy symbolu semafora F1/2.
Rozwiązanie przebiegu.
Rozwiązania przebiegu dokonuje dyżurny ruchu stacji Wysoka po upewnieniu się, że pociąg w całości przejechał przez daną głowicę rozjazdową.
Rozwiązanie przebiegów przebiegających przez głowicę rozjazdową od strony Lewina Leskiego, czyli przebiegów a1, a2 , b1, c2 odbywa się poprzez chwilowe naciśnięcie przycisku „rozwiązanie przebiegu” znajdującego się w lewej górnej części pulpitu. Gaśnie wówczas zielona dioda na kontrolce semafora, który zezwalał na jazdę, a zaświeca się tam dioda czerwona. Na makiecie zmienia się na odpowiednim semaforze sygnał z zezwalającego na jazdę na sygnał „stój” (światło czerwone).
Rozwiązanie przebiegów przebiegających przez głowicę rozjazdową od strony stacji Zielona, czyli przebiegów f1, f2 , d1, e2 odbywa się poprzez chwilowe naciśnięcie przycisku „rozwiązanie przebiegu” znajdującego się w prawej górnej części pulpitu. Gaśnie wówczas zielona dioda na kontrolce semafora, który zezwalał na jazdę, a zaświeca się tam dioda czerwona. Na makiecie zmienia się na odpowiednim semaforze sygnał z zezwalającego na jazdę na sygnał stój (światło czerwone).
Gdy wszystkie przebiegi są rozwiązane należy doprowadzić położenie zwrotnic rozjazdów i wykolejnicę do stanu zasadniczego. Na wszystkich semaforach będących w stanie zasadniczym świecą się czerwone światła.
- Zależności pomiędzy semaforami.
Zależności pomiędzy semaforami dotyczą uzależnienia wskazań semafora A1/2 od wskazań semaforów D i E2 oraz wskazań semafora F1/2 od wskazań semaforów B i C2.
Zasadniczy stan obrazów na semaforach jest taki, że wszystkie one wskazują sygnały „stój”:
Jeżeli na semaforze A1/2 zostaje wyświetlony sygnał zezwalający to sygnał ten ma następujący układ świateł:
– jedno światło pomarańczowe, gdy realizowany jest przebieg a1, zaś semafor D wskazuje sygnał „stój” (światło czerwone):
– jedno światło zielone, gdy realizowany jest przebieg a1, zaś semafor D wskazuje sygnał zezwalający (światło zielone):
– dwa światła pomarańczowe, gdy realizowany jest przebieg a2, zaś semafor E2 wskazuje sygnał „stój” (światło czerwone):
– dwa światła pomarańczowe, z których górne jest migające, gdy realizowany jest przebieg a2, a semafor E2 wskazuje sygnał zezwalający (górne światło zielone a dolne pomarańczowe):
Jeżeli na semaforze F1/2 zostaje wyświetlony sygnał zezwalający, to sygnał ten ma następujący układ świateł:
– jedno światło pomarańczowe, gdy realizowany jest przebieg f1, zaś semafor B wskazuje sygnał „stój” (światło czerwone):
– jedno światło zielone, gdy realizowany jest przebieg f1, zaś semafor B wskazuje sygnał zezwalający (światło zielone):
– dwa światła pomarańczowe, gdy realizowany jest przebieg f2, zaś semafor C2 wskazuje sygnał „stój” (światło czerwone):
– dwa światła pomarańczowe, z których górne jest migające, gdy realizowany jest przebieg f2, zaś semafor C2 wskazuje sygnał zezwalający (górne światło zielone i dolne pomarańczowe):
- Sygnały zastępcze.
Sygnały zastępcze w postaci jednego białego światła migającego można wyświetlić na każdym semaforze pod warunkiem, że nie jest na nim wyświetlony sygnał zezwalający (czyli świeci się na nim światło czerwone).
Wyświetlenie sygnału zastępczego na którymś semaforze musi blokować możliwość wyświetlenia sygnału zastępczego na innych semaforach (na stacji może być wyświetlony tylko jeden sygnał zastępczy).
Sygnał zastępczy może zostać wygaszony w dowolnym momencie „ręcznie” przez dyżurnego ruchu, a jeśli to nie nastąpi – wyłącza się on samoczynnie po 90 sekundach.
Zdaję sobie sprawę z tego, że dla wielu czytelników ten tekst okazał się zbyt trudny. Ale jest on trudny tylko z pozoru. Natomiast zapewniam Was, że bez zrozumienia zależności, które „rządzą” ruchem na prawdziwej kolei nie ma mowy, aby na makiecie można było symulować w sposób realistyczny ruch modelowych pociągów. Dlatego tym, którzy jednak chcą prowadzić ruch pociągów na swoich makietach w sposób zgodny z oryginałem radzę powrócić do zamieszczonych tutaj rysunków i tekstu oraz rozwiązać ćwiczebnie kilka zadań tzw. sytuacyjnych, które przygotuję i podam poprzez nasze PMM-owe social-media.
Warto zauważyć, że wskazania semaforów na pulpicie wcale nie pokazują rzeczywiście wyświetlanych obrazów sygnałowych dla maszynisty. Dyżurny ruchu ma jedynie informację, czy na semaforze „podany” jest sygnał zezwalający, czy też wskazuje on sygnał „stój”. To nie dyżurny ruchu decyduje o obrazie sygnałowym wyświetlanym dla maszynisty lecz właśnie urządzenia sterowania ruchem i system zależnościowy!
Należy również podkreślić, że system zależnościowy minimalizuje ryzyko popełnienia błędu przez człowieka, a właściwie popełnienie takiego błędu wyklucza. Jedynie prowadzenie ruchu pociągów z użyciem sygnałów zastępczych – przy braku przestrzegania określonych procedur – może doprowadzić do wprowadzenia pociągu na źle przygotowaną drogę przebiegu.
Z tych wszystkich opisanych powodów zachęcam modelarskich elektryków i elektroników, aby zaprojektowali oni i zbudowali (w oparciu o podane tutaj informacje) pulpity zależnościowe do sterowania makietami, bo bez zależności każda, nawet najlepiej wykonana makieta stacji lub posterunku, będzie jedynie ułomną próbą naśladowania pierwowzoru.
Zadania kontrolne z zakresu obsługi urządzeń srk na stacji Wysoka.
Opisując działanie urządzeń sterowania ruchem kolejowym na małej stacji o nazwie Wysoka obiecałem przygotować zadania kontrolne, które pozwolą zainteresowanym osobom na sprawdzenie, czy opanowali oni w wystarczającym stopniu to niełatwe zagadnienie związane z modelowaniem ruchu kolejowego na realistycznej makiecie. Oto trzy zadania. Ich treść jest zasadniczo taka sama i brzmi: Napisz (w punktach, w kolejności) jakie czynności na pulpicie służącym do sterowania urządzeniami srk musi wykonać dyżurny ruchu stacji Wysoka, aby zrealizować opisane jazdy pociągowe. Wskazane jest, aby podając czynności wykonywane przez dyżurnego ruchu na pulpicie wskazać również inne czynności, które dyżurny winien (chronologicznie) wykonać (np. sprawdzenie sygnałów końca pociągu, potwierdzenie dla dyżurnego stacji sąsiedniej o przybyciu pociągu w całości, telefoniczne zamówienie drogi dla pociągu do stacji sąsiedniej itp.).
Zadanie 1:
Ze stacji Lewin Leski został wyprawiony pociąg pasażerski nr 2301. Ze stacji Zielona został wyprawiony pociąg pasażerski nr 4104. Pociągi te należy wyminąć (skrzyżować) na stacji Wysoka. Pociągi jadą zgodnie z rozkładem jazdy i pierwszy do stacji Wysoka przybędzie pociąg z Lewina (2301). Po „krzyżowaniu” pierwszy odjedzie pociąg do Lewina (4104). Napisz (chronologicznie w punktach) jakie czynności musi wykonać dyżurny ruchu stacji Wysoka.
Zadanie 2:
Ze stacji Zielona został wyprawiony pociąg towarowy nr 44106, który należy przyjąć na tor nr 3 stacji Wysoka i go zatrzymać. Po zwolnieniu szlaku Wysoka – Zielona ze stacji Zielona do stacji Lewin Leski ma zostać wyprawiony pociąg pospieszny nr 112, który ma przejechać przez stację Wysoka bez zatrzymania. Po dojeździe pociągu pospiesznego do Lewina należy wyprawić pociąg towarowy nr 44106 w kierunku stacji Lewin Leski. Napisz (chronologicznie w punktach) jakie czynności musi wykonać dyżurny ruchu stacji Wysoka.
Zadanie 3:
Ze stacji Zielona został wyprawiony pociąg pasażerski nr 4218, który ma planowy postój na stacji Wysoka. Od strony stacji Lewin Leski wyprawiony został pociąg towarowy nr 23205, który ma przejechać przez stację Wysoka i jechać do stacji Zielona bez zatrzymania, mijając się (krzyżując) z pociągiem pasażerskim nr 4218, stojącym na stacji Wysoka. Po „krzyżowaniu” należy wyprawić pociąg nr 4218 do stacji Lewin Leski. Napisz (chronologicznie w punktach) jakie czynności musi wykonać dyżurny ruchu stacji Wysoka.
